Noord-Holland kende tal van meren, maar de meeste zijn in de 17e eeuw drooggemalen.Molenmaker en waterbouwkundige Jan Adriaanszoon Leeghwater speelde hierbij een belangrijke rol. Een meer bleef buiten schot: het Alkmaardermeer. Deze route brengt je om het Alkmaardermeer. Je komt ook in het historische De Rijp, de geboorteplaats van Leeghwater en aan het einde van de tocht fiets je een stukje langs de Zaan.

Fietsend door de Hoofdstraat van Krommenie zien we nog veel karakteristieke, kneuterige Zaanse huisjes met de groene houten geveltjes, ondanks dat het voormalige zelfstandige dorp is opgeslokt door Zaanstad.

De inwoners noemen hun dorp het leukste dorp van de Zaanstreek. Het deuntje “En we gaan met z’n allen naar de Zaan…., ” borrelt bij ons op.

De strook langs de Zaan draaide vooral op de Amsterdamse haven. Hier werden veel schepen gebouwd, maar ook de bevoorrading speelde een belangrijke rol. De Zaanstreek kent veel wind en dat was gunstig voor de molens die het hout zaagden, het graan maalden en de olie persten. Ambachtelijke bedrijven groeiden uit tot industrieën. Bruynzeel, Verkade en Honig en Lassie werden grote namen. Ook Albert Heijn ontstond hier.

De zeilen kwamen uit Krommenie. Al in de Gouden Eeuw stond het dorp bekend om het zeildoek van uitstekende kwaliteit. Motoren vervingen de zeilen op de zeevaart, maar men ontdekte een nieuwe markt: linoleum als vloerbedekking. Linoleum Krommenie werd een begrip. Thans is het bedrijf onderdeel van het Zwitserse Forbo. Het is zuidenwind en de geuren van de vloerbedekking trekken door de straatjes.

Het land ligt laag en het water hoog. Dit is het drassige waterland. Sommige stukken veenland drijven zelfs op het water. Molens hielden de voeten droog. Regelmatig gaan we via een smal ophaalbruggetje over een van de vele waterweggetjes.

Het Alkmaarder- en Uitgeestermeer is de enige plas die Leeeghwater niet drooggemalen heeft. De vorm is grillig. Het is moeilijk om langs de oevers te komen, maar het slingerend fietspad Zwaanmeer geeft ons vanaf de oever een fraai uitzicht over het meer met kabbelend water en wuivend riet. De naam zwaan is niet toevallig. Dit is een ideaal leefgebied voor vogels. Een reiger staat kaarsrecht, maar ook hazen schieten over het fietspad.

Voorbij Uitgeest kunnen we zowaar even zwemmen in het meer in het recreatiegebied Dorregeest.
Ook Akerstloot kent nog wat kenmerkende huizen. Net voorbij dit dorp steken we met een pont het Noordhollandsch Kanaal over en duiken we de Schermer in. We krijgen even een minder leuk stukje tot West-Grafdijk over een fietspad langs een drukkere weg. Maar net als dat ons zo langzamerhand begint te irriteren buigt deze weg af. We kiezen er voor om even West-Grafdijk in te gaan. Als we uitkijken op het sluisje hebben we daar geen spijt van.

Welkom in de Rijp geeft een kunstwerk met een bond paard aan. Het voormalige weeshuis dateert uit 1912, maar veel bebouwing in dit eeuwenlang vergeten stadje is aanzienlijk ouder. 1630 staat er op de gevel van de Waag dat ooit ook fungeerde als raadhuis. De kachelshowroom verkoopt al lang geen kachels meer, maar is nu een van de bijzondere winkeltjes die de bezoekers trachten te verleiden.

Over de brug van de ringvaart van de Beemster krijgen we vanaf de dijk een fraai uitzicht over de polder met een ongekend vergezicht.

Bijna verborgen ligt het Fort Spijkerboor. Dit fort is een onderdeel van de stelling van Amsterdam: een verdedigingsring rond de hoofdstad die is aangelegd tussen 1885 en 1914. De 36 forten moesten dienen om bij een vijandelijke doorbraak de hoofdstad als het laatste stukje gebied te kunnen behouden. Rondom de ring van forten kon het gebied onder water gezet worden. De stelling van Amsterdam heeft nooit daadwerkelijk dienst gedaan, maar nog altijd liggen de forten er markant bij. Zij zijn onderdeel geworden van het landschap. De gehele stelling is erkend als UNESCO-Werelderfgoed. Kort na de Tweede Wereldoorlog zaten hier dienstweigeraars gevangen die zich verzetten tegen uitzending naar Indonesië, waar Nederland door militair optreden de onafhankelijk van dat land probeerde te voorkomen. Tevergeefs, want op 27 december 1949 erkende Nederland de Republik Indonesia.

We steken weer het Noordhollandsch Kanaal over. Deze keer met het fietspontje Jan Hop. genoemd naar de legendarische veerman, die vanaf 1911 tot diep in de Tweede Wereldoorlog jarenlang de overtochten in zijn roeiboot verzorgde. De veerman was populair bij de kinderen, want de vogeltjes aten uit zijn hand. Als de ouders hadden geweten dat Jan Hop absoluut niet kon zwemmen, hadden zij hun kroost waarschijnlijk nooit aan hem toevertrouwd.

De huidige pont is in de vaart sinds 1984. Op mooie zaterdagen en zondagen kunnen rijen fietsers staan te wachten. Het pontje bij Oostknollendam moeten we zelf bedienen door aan een rad te draaien. We hebben pech, want het vaartuig ligt uitgerekend aan de andere kant. Het blijkt toch wel een stevige klus, maar gelukkig maken vele handen licht werk.

Opnieuw komt de melodie bij ons op: We gaan met z’n allen naar de Zaan, waar de wieken van de molens lustig gaan, want onze wielen draaien lang het water van de Zaan. Veel oude fabrieken hebben inmiddels de status van industrieel monument, maar de indringende geur van cacao bewijst dat hier nog altijd wordt gewerkt. Uit warme landen komt ook de rijst die Lassie al 125 jaar verwerkt tot toverrijst. We fietsen nog een keer door een stukje van de Hoofdstraat van Krommenie, maar dan is het station al weer in zicht. De deun “en we gaan met z’n allen naar de Zaan” blijft in ons hoofd zitten

De fietsroute

Fietsroute: Rond het Alkmaardermeer Land: Nederland Provincie: Noord-Holland Lengte: 43 km Beginpunt: station Krommenie-Assendelft Eindpunt: station Krommenie-Assendelft, Bij het station is parkeergelegenheid.

De Route

Verlaat het station aan de kant van spoor 1 ga rechtsaf het fietspad op langs de provinciale weg. Na ongeveer 800 meter bij de tweede verkeerslichten linksaf. Je komt op de knooppunten 90, 87 84, 24, 2, 54 55, 56, 57, 58, 62, 61, 60, 59, 89, 93, 92, 91, 90, richting 63, maar bij de verkeerlichten na het oversteken van de provinciale weg rechtsaf het fietspad op naar het station. 
Let op vanaf november tot en met maart kunnen pontjes niet in de vaart zijn. Vanaf eind oktober tot half april vaart het pontje Jan Hop alleen in de weekeinden.

Horeca onderweg

• 0,5 km Café de Remise, open vanaf 9:00 uur.
• 1 km in de hoofdstraat van Krommenie tref je diverse mogelijkheden. Ook winkels zoals de HEMA.


• 10 km net voor Uitgeest kun je op mooie dagen koffie drinken op het terras bij kanoverhuur de Aker. Open vanaf 10:00 uur. www.kanoverhuurdeaker.nl
• 

16 km in Akersloot is ’t Hoorntje met terras aan het water. Dagelijks open vanaf 9:00 uur. www.hoorntje.nl
• 18 km net voor de pont is Cafetaria ’t Pontje. Open vanaf 12:00 uur. Maandag gesloten. www.cafetariatpontje.nl
• 

26 km in de Rijp tref je keuze. Populair onder fietsers is de Walvis.
• 30 km bij de aanlegplaats aan de overkant van het fietspontje Jan Hop is ’t Heerenhuis. Open van 1 april – 1 oktober van 10: 00 – 18: 00 uur. Op de maandagen gesloten. www.heerenhuis.com
• 40 km in Wormer is aan de Zaan Grand Café de Bataaf in een voormalig pakhuis.
• 42 km Niet ver vanaf het station is Café de Remise.

Jan Adriaanszoon Leeghwater ( 1575 -1650)

Aanvankelijk heette de in de Rijp geboren molenbouwer en waterbouwkundige alleen maar Jan Adriaanszoon, maar toen hij patenten aanvroeg voegde hij Leeghwater aan zijn naam toe. 
Als molenbouwer bedacht hij de houten achtkant en de bovenkruiende oliemolen. Daarmee was het mogelijk de molen altijd recht in de wind te zetten. Kruien noemt men dat. In Noord-Holland won het water steeds meer terrein. Tijdens stormen gingen steeds meer stukken land verloren. Dankzij het aanleggen van dijken en het beheersen van de waterstand door de molens werd de kracht van het water niet alleen beteugeld, maar konden diverse meren ook drooggemalen worden. De een na de andere droogmakerij ontstond, zoals, de Beemster, de Schermer, de Purmer en de Wormer. Nieuwe landbouwgronden brachten welvaart, maar dat gold niet voor zijn geboorteplaats de Rijp dat eerst als een eiland tussen het water lag, maar na de droogmalingen geheel ingesloten was door land. De Rijp leefde van de walvisvaart, maar de schepen konden de Rijp niet meer bereiken.

De waterbouwkundige speelde in 1629 een belangrijk rol bij de verovering van Den Bosch op de Spanjaarden. De Nederlandse commandant in Spaanse dienst Hendrik van den Bergh had de moerassen rondom de stad onder water gezet. Prins Frederik Hendrik haalde Leeghwater erbij om de moerassen droog te malen. Leeghwater werd ook gevraagd als adviseur bij het droogleggen van moerassen bij Bordeaux, waar nu de beste wijnen ter wereld vandaan komen. Het Nederlandse woord polder raakte ingeburgerd in de Franse taal.

Leeghwater was een van de lobbyisten om ook het Haarlemmermeer droog te malen. Dat gebeurde pas in 1852 toen stoomgemalen konden worden ingezet. Het meer was te omvangrijk om deze klus door molens te laten klaren.

Zijn laatste jaren sleet de waterbouwkundige als timmerman en metselaar in Amsterdam, waar hij meewerkte aan de bouw van het stadhuis op de Dam, dat later Koninklijk Paleis werd. Jan Adriaanszoon Leeghwater ligt begraven in de Nieuwe Kerk te Amsterdam.

De Schermer

De Schermer bestaat uit diverse delen: de droogmakerij de Schermer, het Schermereiland en andere droogmakerijen. Fietsend op de dijken zie je goed het hoogteverschil tussen het land links en rechts van je. Droogmakerij De Schermer uit de 17e eeuw heeft in bijna vier eeuwen tijd zijn oorspronkelijke karakter verrassend goed weten te bewaren. Met de intrede van de stoomgemalen in 1929 veranderde het landschap in de Schermer doordat ruim veertig van de oorspronkelijk 54 molens verdwenen. In de loop der tijden is de verkaveling en de binnenboezem met twee grote vaarten nauwelijks gewijzigd. Het bijzondere van de Schermer is dat een deel van de ‘deltawerken’ uit de Gouden Eeuw en het oorspronkelijke bemalingssysteem grotendeels bewaard zijn gebleven. Droogmakerij Schermer biedt een unieke kijk in de geschiedenis. Hier is een 17de eeuws landschap vrijwel gaaf bewaard gebleven. De laatste molens zijn in hun oude glorie hersteld.

De Rijp

Het beste dorp van Holland, deze betiteling kreeg De Rijp van Jan Adriaenszoon Leeghwater. Wellicht niet geheel objectief, want Leeghwater kwam uit De Rijp. Fraai is De Rijp zeker, want ooit was het stadje welvarend. De Rijp was ooit bijna geheel ingesloten door het water. De polder waarin De Rijp ligt heet nog altijd Eilandspolder. Door de directe verbindingen met de zee bracht de walvisvaart grote bloei. De oude kern is in zijn geheel een monument van kenmerkende Noord-Hollandse huisjes met veel houten gevels. Hoogtepunt is het stadhuis met de waag gebouwd rond 1630 in renaissancestijl. Het ontwerp is van Jan Adriaenszoon Leeghwater, die dus nog meer deed dan meren leeg te laten malen. Zijn initialen J.A.L.W.: Jan Adriaenszoon Leegh Water met het jaartal 1632 staan op de houten balansarm van de weegschaal.

In De Rijp bedacht Leeghwater zijn plannen voor drooglegging van o.a. De Beemster en later ook de Schermer. Daarmee is Leeghwater ook medeverantwoordelijk voor het verval van De Rijp, want na de drooglegging van de Schermer in 1632 konden de schepen de haven van het stadje niet meer bereiken. Wellicht heeft dit wel bijgedragen dat zoveel in de Rijp in de oude staat is gebleven. Het stadje is geliefd als woonplaats van forenzen die in Amsterdam werken.

Veel wetenswaardigheden over de geschiedenis van de Rijp treft je in het museum In ’t Houten Huis. Ook in het aangrenzende Graft tref je tal van monumenten, zoals het renaissance stadhuis uit 1612.

De Beemster

Door het steken van veen in de Beemster kregen stormvloeden in de 12e eeuw vrij spel en veranderde het veengebied de Beemster in binnenzee.

In 1607 startte het droogmalen van de Beemster. Voor dit karwei werden 50 windmolens gebouwd. Na enige pech lukte het uiteindelijk om in 1612 de Beemster droog te krijgen.
 De 50 molens deden nog ruim 300 jaar dienst, voordat ze werden vervangen door gemalen. De Beemster werd verkaveld in grote vierkanten. Deze kavels zijn nog altijd zichtbaar door de rijen bomen. Deze unieke verkaveling heeft er voor gezorgd dat de Beemster op de lijst staat van het werelderfgoed van UNESCO.

Het is de moeite waard om op knooppunt 61 Voorbij de Rijp even een uitstapje te maken naar knooppunt 6 in Middenbeemster. Dit is een van de mooiste dorpen van Nederland en geheel in de stijl die past bij de verkaveling van de Beemster. De kerk is van niemand minder dan de grote bouwmeester Hendrik de Keijser. Middenbeemster is ook het dorp van Aagje Deken en Betje Wolff: bekend door hun in 1782 verschenen briefroman Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart.

Dit artikel is eerder verschenen op: Verkeersbureaus.